Guarani ñe’ereko’aty – Ñemopehe téra/tero

Las categorías gramaticales – Partes nombre o sustantivo- Por su estructura: simples, compuestos, aglutinados y polisintéticos

Guarani ñe’ereko’aty – 
Ñemopehe téra/tero (Parte 3)
Guarani ñe’ereko’aty – Ñemopehe téra/tero (Parte 3)Archivo, ABC Color

3. Hetepy rupi:

Ohechauka mba’éichapa tero oñembohetepy. Oñemohenda:

3. Por su estructura:

Atiende la composición del sustantivo. Se clasifican en:

3.1 Teroteĩ. Umi téra iñe’ẽpy peteĩva ramo hetepýpe.

Tembiecharã: aravo, apyka, mbo’e, mitã, kuña, kuimba’e.

3.1. Sustantivos simples. Son sustantivos cuya estructura tiene una sola palabra como raíz.

Ejemplos: aravo (hora), apyka (asiento), mbo’e (enseñanza), mitã (criatura), kuña (mujer), kuimba’e (hombre).

3.2. Terajoaju. Umi téra iñe’ẽpy mokõi térã hetavéva hetepýpe. Ojoaju oñemombyky’ỹre oiko hag̃ua chugui peteĩ ñe’ẽ pyahu.

Tembiecharã:

Mitãkuña: mitã + kuña.

Mitãkuimba’e: mitã + kuimba’e.

Apykahai: apyka + hai.

Mbo’ehára: mbo’e + hára.

Aravopapaha: aravo + papaha.

3.2. Sustantivos compuestos. En su estructura contienen más de una palabra. Se unen sin cortarse para forma una palabra nueva.

Ejemplos:

Mitãkuña: mitã + kuña.

Niña: criatura + mujer.

Mitãkuimba’e: mitã + kuimba’e.

Niño: criatura + hombre.

Apykahai: apyka + hai.

Pupitre: asiento + escritura.

Mbo’ehára: mbo’e + hára.

Profesor/a: enseñanza + hacedor/a.

Aravopapaha: aravo + papaha.

Reloj: hora + contador.

3.3. Tero jehe’a. Oguereko hetave peteĩ ñe’ẽgui. Oiko oñembojehe’árõ mokõi térã hetave ñe’ẽky ha ñe’ẽpy oñemombykýva, oñe’akã’o térã ojehuguai’o rire oiko hag̃ua chugui peteĩ ñe’ẽnte.

Tembiecharã:

Akã + pire + ku’i: apiku’i.

Akã + morotĩ: akãtĩ.

Vaka + pire + popo: vakapipopo.

3.3. Sustantivos aglutinados. Tienen más de una palabra. Se producen con la unión de varios morfemas y lexemas con pérdidas de elementos, sea por aféresis o por apócope para formar una sola palabra.

Akã + pire + ku’i: apiku’i.

Cabeza + piel + escama: caspa.

Akã + morotĩ: akãtĩ.

Cabeza + blanca: cana.

Vaka + pire + popo: vakapipopo.

Vaca + cuero + salto: pelota.

Observación

La aféresis se refiere a la supresión de uno o más sonidos al principio de una palabra.

La apócope es la supresión de sonidos al final de una palabra.

3.4. Tero apesã. Oiko oñembojoajúrõ peteĩ ñe’ẽpy rehe peteĩ térã heta ñe’ẽky oiko hag̃ua chugui ambue ñe’ẽ.

Tembiecharã:

Ñe’ẽpy: tenda.

Téra apesã: tendaguakuéra.

3.4. Sustantivos polisintéticos. Se forman con un nombre/ sustantivo y morfemas que se les adicionan para formar otra palabra.

Ejemplo:

Ñe’ẽpy: tenda.

Lexema: lugar.

Téra apesã: tendaguakuéra.

Sustantivo polisíntetico: los lugareños.

Fuentes: - Guarani Ñe’ẽ Rerekuapavẽ (GÑR). (2018). Academia de la Lengua Guaraní. (ALG). Guarani Ñe’ẽtekuaa. Asunción, Paraguay.

- Guarani Ñe’ẽ Rerekuapavẽ (GÑR). (2022). Academia de la Lengua Guaraní. (ALG). El Diccionario de la Lengua Guaraní del Paraguay. Asunción, Paraguay.

Enlance copiado